رابطه با فرد هم وابسته بخاطر الگوی نامناسب رفتاری که در وی به دلائل گوناگون شکل گرفته است، هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان دردسرساز و زیان بار است. گاهی بسیاری از افراد تصور می کنند که می توانند با شروع رابطه و در طول زمان، حالات فرد هم وابسته را تغییر دهند. اما باید عنوان کنیم که این گونه نیست و در بیشتر موارد، تنها با مراجعه به مشاور و متخصص در این حوزه می توان مشکل این افراد را برطرف کرد. چرا که بسیاری از صاحب نظران اعتقاد دارند هم وابستگی نیز نوعی بیماری است که باید درمان شود.
تشخیص و شناسایی هم وابستگی
اصطلاح هم وابستگی در حالت کلی برای توصیف اعضای خانواده و سایر نزدیکان فرد معتاد مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، مطالعات نشان می دهد که هم وابستگی معمولا به خودی خود یک نوع اعتیاد است. ملودی بیتی در کتاب خود با عنوان «هم وابستگی دیگر بس است: چگونه هم وابستگی را کنترل کرده و به خود توجه کنیم»، هم وابستگی را این گونه تعریف می کند:
«… هم وابسته کسی است که اجازه می دهد رفتار دیگران روی او تاثیر گذاشته و به طور وسواس گونه ای رفتار فرد مقابل را کنترل می کند. فرد مقابل ممکن است کودک، بزرگسال، معشوق، همسر، برادر، خواهر، پدربزرگ و مادربزرگ، والدین، مشتری یا بهترین دوست او باشد. این فرد می تواند به الکل یا مواد مخدر اعتیاد داشته، یا از نظر جسمی یا روانی بیمار باشد. حتی می تواند یک فرد عادی باشد که احساسات ناراحت کننده ای داشته و غم انگیز است.»
علائم ظاهری رایج در رابطه با فرد هم وابسته
اگرچه این یک تعریف ظاهری و کلی از هم وابستگی است، اما علائم هم وابستگی غالبا بسته به شخصی که آن را تجربه می کند، متفاوت به نظر می رسد. اگر در زندگی خود رابطه با فرد هم وابسته را تجربه کرده باشید، ممکن است برخی علائم آنها با یکدیگر متفاوت بوده باشد. به هر حال تمامی افراد هم وابسته، ویژگی های مشترک زیادی با یکدیگر دارند.
ملودی بیتی در کتاب «هم وابستگی دیگر بس است» لیستی طولانی از ویژگی های مشترک و علائمی که اغلب افراد هم وابسته معمولا دارند، تعریف بیشتری از هم وابستگی می کند:
- درمورد افراد دیگر، احساسات و افکار، اعمال و انتخاب های آنها، خواسته ها و نیازهایشان، رفاه و عدم رفاه و سرنوشت آنها فکر کرده و نسبت به آنها احساس مسئولیت می کند.
- احساس می کنند که مجبورند به شخص مقابل برای حل مسئله خود با ارائه راهکارها و پیشنهادات اورژانسی کمک کرده و احساسات آنها را تغییر دهند. حتی اگر فردی که در رابطه با فرد هم وابسته است از او کمک نخواسته باشد.
- قادر به «نه» گفتن نیستند؛ کارهایی را انجام می دهند که واقعا تمایلی به انجام آنها ندارند؛ بیشتر از وظیفه خود کار می کنند و برای دیگران کارهایی را انجام می دهند که خود آن افراد قادر به انجام آن کارها هستند.
- نسبت به بی عدالتی هایی که در حق دیگران می شود راحت تر واکنش نشان داده و ابراز خشم می کنند. اما درمورد ظلم هایی که در حق خودشان می شود واکنشی نشان نمی دهند.
- در رابطه با فرد هم وابسته متوجه خواهید شد که آنها جذب افرادی می شوند که به کمک نیاز دارند.
- مراقب تمامی روابط هستند و مراقبند که همه احساس خوبی در روابطشان داشته باشند.
- روابط بد را ترک کرده و روابط جدیدی شکل می دهند که فرقی با رابطه بد قبلی ندارد.
- احساس عصبانیت و قربانی بودن دارند و احساس می کنند که از آنها قدردانی نشده و مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند.
- برای همه چیز خودشان را سرزنش می کنند.
- در رابطه با فرد هم وابسته اگر از او تعریف و تمجید کنید، آن را رد می کند.
- فکر می کنند که انسان خوبی نیستند.
تعاریف و لیست ویژگی هایی که در بالا ذکر شد، اگرچه تنها تصویری اجمالی از یک لیست گسترده و پیچیده از ویژگی های افراد هم وابسته است، اما می تواند نقطه عطفی برای تشخیص هم وابستگی شما یا عزیزانتان باشد.
آثار و پیامدهای هم وابستگی
اکنون که درک بهتری از هم وابستگی و نشانه های آن پیدا کردید، برای درک اهمیت شروع درمان برای ایجاد روابط سالم با خود و دیگران، یادگیری پیامدهای هم وابستگی نیز بسیار مهم است.
احتمالا با مطالعه لیست ویژگی هایی که در بالا گفته شد، برخی از مشکلاتی را که رابطه با فرد هم وابسته دارد را حدس خواهید زد. اما واقعیت مشکلات مربوط به هم وابستگی معمولا بسیار وخیم تر از درک و تصور بیشتر مردم است. گذشته از اضطراب کشنده و آشفتگی روحی که بسیاری از افراد هم وابسته آن را احساس می کنند، اگر مورد درمان قرار نگیرد ممکن است منجر به بروز مشکلات جدی تر مانند اعتیاد به مواد مخدر و الکل و یا بروز اختلال در اشتها و خوراک فرد شود.
همچنین افراد هم وابسته اغلب برای درمان و مراقبت های پزشکی اقدام نمی کنند و بیشتر در موقعیت های استرس زا باقی می مانند. نتیجه این احساس عدم امنیت اجتماعی می تواند منجر به اضطراب در روابط اجتماعی و اختلالات مرتبط با استرس مانند افسردگی شود. این ویژگی ها باعث می شود که رابطه با فرد هم وابسته برای اطرافیان او دردسرساز و غیرقابل تحمل شود.
علاوه بر این ها، بین هم وابستگی و آسیب های جسمی ارتباط شدیدی دیده می شود. افراد هم وابسته دچار آسیب های جسمی زیاد از زخم ها گرفته تا فشار خون بالا، سردرد، مشکلات تنفسی و مشکلات قلبی می شوند. زندگی و رابطه با فرد هم وابسته هم از نظر احساسی ناخوشایند بوده و هم از نظر سلامت جسمی، ارتباط زیان باری است.
پیامدها و آثار منفی هم وابستگی غالبا به حدی است که بسیاری از متخصصان آن را یک نوع بیماری تلقی می کنند. ملودی بیتی در کتاب «هم وابستگی دیگر بس است» بیشتر در مورد این دلیل این امر توضیح می دهد:
«شاید یکی از دلایلی که برخی از متخصصان هم وابستگی را نوعی بیماری می نامند این باشد که بسیاری است افراد هم وابسته، به بیماری هایی مانند اعتیاد به الکل واکنش نشان می دهند.
دلیل دیگری که به هم وابستگی، نوعی بیماری می گویند این است که حالت پیشرونده و رشد کننده دارد. هر اندازه که فرد اطراف ما بیماری اش شدیدتر شود، واکنش ما نیز شدیدتر خواهد شد. آنچه که در ابتدا به صورت یک نگرانی بروز کرده بود، می تواند تبدیل به انزوا، افسردگی، بیماری عاطفی یا جسمی و یا حتی تخیلات خودکشی شود. هم وابستگی ممکن است یک بیماری نباشد اما منجر به بیمار شدن شما می شود. همچنین باعث می شود که افراد بیمار اطراف شما در همان شرایط باقی مانده و بهبود پیدا نکنند.
دلیل دیگری که باعث شده تا هم وابستگی را یک نوع بیماری بنامند این است که رفتارهای فرد هم وابسته، مانند بسیاری از رفتارهای خودتخریب کننده، برای وی عادی می شود. فرد هم وابسته بدون فکر، عادات خود را تکرار کرده و این عادات بر زندگی او مسلط می شوند.»
«شرمساری و احساس گناه» یکی دیگر از آثار بد و عواقب هم وابستگی است که معمولا آن را در رابطه با فرد هم وابسته بسیار مشاهده می کنیم. ملودی بیتی در کتاب مدیتیشن های روزانه خود با عنوان: «زبان رها کردن» بر روی احساس شرم دست گذاشته و می نویسند:
«مراقب احساس شرمندگی باشید. بسیاری از سیستم ها و مردم بوی بد شرمساری می دهند. این افراد تحت کنترل این احساس گناه درآمده و احتمال دارد که بخواهند ما را نیز وارد این بازی خودشان بکنند. آنها می خواهند که ما را نیز گرفتار کرده و از طریق حس شرمندگی ما را کنترل کنند.»
«ما نیازی به شرمنده بودن نداریم. در عوض احساسات خوبی همچون عزت نفس، عشق و پیشرفت خواهیم داشت. رفتارهای ظالمانه، رفتارهای اعتیادگونه جنسی، پرخوری، سوءمصرف مواد مخدر و اعتیاد به قمار، رفتارهایی شرم آور هستند. اگر این رفتار از ما سر بزند، احساس شرمندگی خواهیم کرد. این یک امر بدیهی است. ما باید مراقب باشیم تا درگیر اعتیاد و رفتارهای ظالمانه نشویم، چون این کارها موجب می شوند تا احساس شرمندگی داشته باشیم.»
غلبه بر هم وابستگی و احساس شرمندگی
شاید یکی از علائمی که در رابطه با فرد هم وابسته متوجه شده باشید، احساس شرمندگی بیش از حد درباره مسائل گوناگون است. حتی در بسیاری از مواقع بخاطر مسائلی که دیگران مسئول آن هستند، فرد هم وابسته احساس شرمندگی می کند. بهبود هم وابستگی و رهایی از احساس شرمندگی، فرآیندی طولانی و دشوار است که به خودآگاهی و اقدام فردی نیاز دارد. اگرچه ممکن است این جملات موجب ایجاد ترس در فرد هم وابسته شود، اما خبر خوب این است که درواقع بهبودی از این دو مشکل امکان پذیر است. با تشخیص ویژگی های هم وابستگی در رفتار خود، مراجعه به مشاور و انجام مراقبت های روزانه می توانید مسئله هم وابستگی خود و احساس شرمندگی که همراه آن است را پشت سر گذاشته و به روابط مثبت و زندگی مورد نظر خود دست پیدا کنید.
خانم دارلین لنسر، نویسنده و صاحب نظر در زمینه عزت نفس، هم وابستگی و اعتیاد توصیه های سودمندی برای رسیدن به سلامت و غلبه بر هم وابستگی، در کتاب خود با عنوان: «غلبه بر شرم و هم وابستگی: ۸ گام برای آزادی خودِ واقعی شما» ارائه می دهد:
«رهایی از احساس شرم، برای افراد هم وابسته دری به سوی دنیایی جدید باز می کند. دنیایی که در آن می توانند خود واقعی شان را زندگی کنند. ارتباط با این دنیای جدید نیاز به بهبودی دارد. این بهبودی یک فرآیند مادام العمر شامل تشخیص، درمان و نگهداری سلامتی است. ما با اعتراف به شرمساری، قبول می کنیم که دچار احساس شرمندگی هستیم و سپس مهارت های لازم برای رهایی از این احساس را فرا می گیریم.
افرادی را پیدا می کنیم که شرایط ما را درک کرده و می توانیم با آنها صحبت کنیم و از ما حمایت می کنند. افراد بسیاری در گروه های دوازده گامی مانند Al-Anon یا CoDA (هم وابستگان گمنام) هستند که هم وابستگی را تجربه کرده و بهبود یافته اند. ملاقات با این افراد و رابطه با فرد هم وابسته ای که بهبود پیدا کرده، نور امیدی برای ماست. هنگامی که می فهمیم تنها نیستیم، بخشی از این بار سنگین از دوش ما برداشته می شود. می فهمیم افراد دیگری نیز شرایط ما را گذرانده و یا در شرایط کنونی ما هستند، سپس می توانیم به یکدیگر کمک کنیم.»
«بخشی از فرآیند بهبود، یادآوری احساسات دردناک گذشته و یادگیری درس های جدید از آنهاست. اما مجبور نیستیم که این کار را به تنهایی انجام دهیم. با همکاری یک فرد حامی، مربی، مشاور یا درمانگر که تجربه درمان دوازده قدمی را داشته باشد، می توانیم سریع تر بهبود پیدا کنیم. کمک های حرفه ای به ویژه در صورتی که آسیب هایی مانند سوء مصرف مواد مخدر داشته باشیم، بسیار ضروری است.»
سخن نهایی
اگر تصمیم به شروع سفر غلبه بر هم وابستگی گرفته اید، این اندیشه مهم دارلین لنسر را به خاطر بسپارید:
«اگر تازه قصد شروع سفر خود را دارید، بهتر است مطمئن شوید که در مسیر بهبودی کامل، تنها رسیدن به سلامتی، هدف شما نیست. درواقع این مسیر بهبودی، بیشتر سفری است برای کشف خودتان، نه برای رسیدن به مقصد.»
اگر به نوعی رابطه با فرد هم وابسته دارید، بهتر است آنها را بخاطر این موضوع سرزنش نکنید. به آنها کمک کنید که مهارت های ارتباطی را یاد گرفته و ملاحظات لازم را در برخورد با او رعایت کنید.
اگر نیاز به آگاهی بیشتر در این زمینه داشته باشید، مطالعه مقاله «هم وابستگی در روانشناسی و راه های درمان آن» می تواند کمک زیادی به شما کند. مطالعه این مقاله جزئیات بیشتری را در مورد هم وابستگی در اختیار شما قرار می دهد که در بهبود رابطه با فرد هم وابسته موثر خواهد بود.
آیا شما در طول زندگی رابطه با فرد هم وابسته را تجربه کرده اید؟ اگر پاسخ شما مثبت است، تجربیات خود در این زمینه را در قسمت نظرات با ما و سایرین به اشتراک بگذارید. همچنین در صورت بروز هر گونه سوالی، کارشناسان ما آماده پاسخگویی به شما هستند.
