در میان پدیده‌های روان‌شناختی و اجتماعی، روابط عاطفی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده زندگی انسان‌ها به شمار می‌آیند. یکی از مباحث مهم در این حوزه، مسئله اعتیاد در روابط عاطفی و ارتباط آن با هم وابستگی است. هم وابستگی به‌عنوان پدیده‌ای که نمایانگر اتکا و وابستگی افراد به یکدیگر است، نقش اساسی و مهمی در تعاملات و روابط با دیگران دارد.
در کنار هم وابستگی اعتیاد در روابط عاطفی نیز بسیار مشاهده می‌شود که به‌تازگی موردتوجه روان‌شناسان قرار گرفته است. اعتیاد در روابط عاطفی به معنای نیاز مفرط و غیرطبیعی یک فردبه‌فرد دیگر است. هم وابستگی و اعتیاد در روابط به دلیل اینکه موجب ازدست‌دادن استقلال و هویت فردی می‌شوند، پیامدهای منفی بسیاری برای طرفین در رابطه دارند.
رابطه اعتیاد و هم وابستگی در روابط به این صورت است که در نهایت منجر به کاهش استقلال و آسیب‌پذیری بیشتر می‌شود که ممکن است در طی آن فرد دچار مشکلاتی مانند، اختلالات روانی و… شود. به همین دلیل می‌توان گفت هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی، اگرچه نشانه علاقه و دلبستگی عمیق است؛ اما افراط در آن می‌تواند پیامدهای منفی به همراه داشته باشد. حفظ تعادل و توجه به نیازها و هویت فردی در کنار رابطه عاطفی، راهکار مناسبی برای پیشگیری از اعتیاد و هم وابستگی افراطی است که در ادامه این مقاله از تسهیلگران بیشتر به آن می‌پردازیم.
برای مطالعه مقاله «کتاب خودآگاهی و مهارت های زندگی؛ مدیریت حل مسئله در روابط» کلیک کنید.
معنای هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی
اعتیاد در روابط عاطفی به معنای وابستگی شدید و بیش از حد به یک فرد یا رابطه است که می‌تواند؛ مانند اعتیاد به مواد مخدر یا مصرف مفرط آن‌ها باشد. در اعتیاد به روابط عاطفی، افراد ممکن است از رابطه به‌عنوان یک منبع تأمین احساس خوشبختی، ارزش شخصی و تعیین هویت استفاده کنند و برای حفظ و نگه‌داشتن آن، به رفتارهای مضر و غیر سالم متوسل شوند. اعتیاد در روابط عاطفی می‌تواند منجر به اختلالات عاطفی، روانی و اجتماعی شود.
هم وابستگی نیز به‌عنوان یک ویژگی مشترک در تمام روابط انسانی دیده می‌شود و به معنای نیاز به اتکا و وابستگی به یک فرد یا رابطه است. در روابط عاطفی، هم وابستگی اهمیت ویژه‌ای دارد و به‌اشتراک‌گذاری احساسات، تجارب و نیازها میان افراد رابطه اشاره دارد. هم وابستگی در واقع اساس تعاملات انسانی است و می‌تواند به تقویت ارتباطات، افزایش اعتماد و ایجاد احساس امنیت منجر شود.
این ویژگی می‌تواند روابط عاطفی سالم و پایدار را تقویت کند و افراد را در تجربه روابط خوب و معنادار همراهی کند؛ اما اعتیاد و هم وابستگی به‌صورت افراطی ممکن است منجر به مشکلات عاطفی و اختلالات روانی بسیاری شود.
علل ایجاد اعتیاد و هم وابستگی در روابط
در رابطه اعتیاد و هم وابستگی علت‌های بسیاری برای به‌وجودآمدن این اختلالات وجود دارد. مهم‌ترین علل ایجاد هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی بر اساس تجربیات، نیازها و مهارت‌های ارتباطی افراد شکل می‌گیرند. این علل می‌توانند تأثیرات مهمی بر روی دینامیک و کیفیت روابط عاطفی داشته باشند. در ادامه به بررسی بیشتر برخی از این علت‌ها می‌پردازیم.
۱. علت‌های ایجاد اعتیاد در روابط عاطفی
اعتیاد در روابط عاطفی به‌وضوح یک پدیده پیچیده و چندوجهی است که می‌تواند از تجربه‌های عاطفی برجسته تا انفعالات منفی و ناپسند را در برداشته باشد. باتوجه‌به این نکته که انسان‌ها تجربیات متفاوتی دارند، تأثیرات و علت‌های ایجاد اعتیاد در رابطه عاطفی نیز متنوع و متفاوت خواهند بود.
برای مطالعه مقاله «کتاب نیروی حال؛ تاثیر نیروی حال بر خلاقیت افراد» کلیک کنید.
۱. کمبود اعتمادبه‌نفس
اعتمادبه‌نفس یک امر ضروری برای داشتن روابط سالم است. افرادی که به کمبود اعتمادبه‌نفس دچار هستند، ممکن است بیش از حد به یک رابطه عاطفی پناه ببرند. این اعتماد ناکافی به خود، باعث می‌شود تا آن‌ها همواره به دنبال تأیید دائمی از سمت شریک زندگی خود باشند که در نهایت ممکن است منجر به اعتیاد در یک رابطه عاطفی شود.
۲. تجربه ترس از ترک رابطه
برخی از افرادی که درگذشته خود تجربه ترک رابطه عاطفی دردناک و سختی را تجربه کرده‌اند، ممکن است برای جلوگیری از تکرار این تجربه ناخوشایند دچار اعتیاد در روابط عاطفی شوند. ترس از تنهایی و ازدست‌دادن ارتباط با دیگری می‌تواند منجر به‌نوعی اعتیاد به شریک زندگی شود که مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد.
۳. اعتیاد در روابط عاطفی؛ کمبود مهارت‌های ارتباطی سالم
افراد بسیاری وجود دارند که به مهارت‌های ارتباطی سالم و مؤثر دسترسی ندارند. همین امر می‌تواند یکی از دلایلی باشد که افراد به رفتارهای مضر و معتادانه در رابطه برسند. چنین افرادی در رابطه عاطفی همواره به دنبال رفع نیازهای عاطفی خود با استفاده از رفتارهای اعتیادی و نامطلوب هستند که ممکن است در نهایت به بدتر شدن رابطه و جدایی منجر شود.
۴. نیاز به تأیید و تعریف هویت
برخی افراد باتوجه‌به اینکه در زندگی دچار کمبود احساس ارزش شخصی و تعیین هویت می‌شوند، به سمت اعتیاد در روابط عاطفی می‌رسند و به‌طورکلی به اعتیاد در روابط پناه می‌برند. این افراد از شریک زندگی و عاطفی خود به‌عنوان یک منبع تأیید و تعریف برای هویت خود استفاده می‌کنند تا کمبودشان را جبران کنند.
۲. علل ایجاد هم وابستگی در روابط عاطفی
هم وابستگی در روابط عاطفی یک ویژگی طبیعی و اساسی است که از تمامی انسان‌ها در تعامل با دیگران دیده می‌شود. این ارتباط از نیازهای عمیق انسانی به سمت اتصال و تعامل مشترک می‌رسد و انسان را به تشکیل روابط دائمی و معنادار با افراد دیگر در رابطه عاطفی ترغیب می‌کند.
۱. تجربه امنیت و حمایت
در یک رابطه عاطفی زمانی که افراد از سمت شریک زندگی و یا حتی دوستان نزدیک حمایت و امنیت بیشتر را تجربه می‌کنند، احساس اعتمادبه‌نفس و آرامش در آن‌ها تقویت می‌شود. این نوع امنیت و حمایت در نهایت ممکن است منجر به ایجاد هم وابستگی و اعتیاد شود؛ زیرا فرد در این نوع روابط احساس می‌کند که می‌تواند بدون تردید و نگرانی احساسات و نیازهای خود را به اشتراک بگذارد.
۲. تجربه خوشایند و توجه
همه ما به دنبال توجه و تأیید از اطرافیان خود هستیم. وقتی که در رابطه عاطفی خود توجه و تأیید دریافت می‌کنیم، احساس رضایت و خوشحالی به ما دست می‌دهد. این تجربه خوشایند و توجه می‌تواند به‌عنوان یک نیاز اساسی در روابط عاطفی تلقی شود و در نهایت به ایجاد هم وابستگی منجر شود.
۳.رابطه اعتیاد و هم وابستگی؛ تشکیل ارتباط های عاطفی عمیق
روابط عاطفی عمیق‌تر و معنادارتر معمولاً باعث ایجاد هم وابستگی قوی‌تری می‌شوند. وقتی که افراد در یک رابطه مؤثر و نزدیک به یکدیگر به‌اشتراک‌گذاری عمیق‌تری از احساسات، تجربیات و دیدگاه‌های خود می‌پردازند، این ارتباطات به‌عنوان منبع احساس تعلق و همبستگی شناخته می‌شوند و می‌توانند منجر به ایجاد هم وابستگی شوند.
راهکارهای پیشگیری و مقابله با هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی
هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی می‌توانند به مشکلات جدی در روابط و زندگی افراد منجر شوند. برای جلوگیری از این مشکلات لازم است برخی از راهکارها را برای پیشگیری و مقابله با این دو پدیده استفاده کرد. این راهکارها به افراد کمک می‌کنند تا مهارت‌ها و استراتژی‌های مناسبی را برای مدیریت احساسات و تعاملات عاطفی در روابط به دست آورند.
۱. آگاهی از خود و نیازها
آگاهی از خود و نیازهای فردی و تحلیل دقیق احساسات، مقاومت‌ها و نیازهای شخصی به افراد کمک می‌کند تا به سمت روابط عاطفی بروند که با نیازهای واقعی و اصلی آن‌ها هم‌خوانی و مطابقت دارد. آگاهی از نقاط ضعف و قوت و بررسی و مرور تجربیات گذشته می‌تواند به فرد کمک کند تا از تکرار الگوهای نامطلوب در روابط جلوگیری کند و دچار هم وابستگی و اعتیاد نشود. پیشنهاد می‌کنیم مقاله کتاب خودآگاهی و مهارت‌های زندگی چگونه به حل مشکل هم وابستگی کمک می‌کند را مطالعه کنید.
۲. پیشگیری از اعتیاد در روابط عاطفی؛ تقویت مهارت‌های ارتباطی
یکی دیگر از راهکارهای پیشگیری و مقابله با رابطه اعتیاد و هم وابستگی تقویت مهارت‌های ارتباطی است. با تقویت مهارت‌های ارتباطی مانند گوش‌دادن فعال، افراد به‌آسانی می‌توانند احساسات و نیازهای خود را بیان کنند و همچنین احساسات دیگران را بهتر و درست‌تر متوجه شوند و ترجمه کنند. این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کند تا بهتر بتوانند در موقعیت‌های دشوار احساسات خود را منتقل کنند و به ارتباطات عمیق‌تر و سالم‌تر دست پیدا کنند.
۳. تقویت اعتمادبه‌نفس
اعتمادبه‌نفس داشتن به‌طورکلی به معنای داشتن تصویری مثبت از خود و اعتقاد به توانایی‌ها و ارزش‌های فردی است. با تقویت اعتمادبه‌نفس فرد می‌تواند با فشارها و نیازهای خود بهتر مواجه شود و به‌جای اعتماد بیش از حد و نامناسب به دیگران، به خودش اعتماد کند و مشکلاتش را برطرف کند. باتوجه‌به این نکته افراد دارای اعتمادبه‌نفس در روابط عاطفی کمتر دچار هم وابستگی و اعتیاد می‌شوند.
۴. تنوع در روابط
یکی دیگر از راهکارهای مؤثر در پیشگیری و مقابله با هم وابستگی و اعتیاد در روابط عاطفی را می‌توان ایجاد تنوع در روابط دانست. ایجاد تنوع در روابط به افراد کمک می‌کند تا به‌جای تمرکز بر یک رابطه، با افراد مختلف در تعامل باشند. تعامل با دیگر افراد و تنوع در روابط از تبعیض تکراری و افزایش وابستگی به یک رابطه جلوگیری می‌کند و به فرد این فرصت را می‌دهد تا تجربه‌های متنوعی در روابط خود داشته باشد و دچار هم وابستگی بیش از حد در یک رابطه نشود.
۵. تشکیل شبکه اجتماعی متنوع
داشتن ارتباطات گسترده و یک شبکه اجتماعی متنوع از افراد با تجربیات مختلف، به فرد این امکان را می‌دهد تا نیازها و ترجیحات مختلف خود را به‌آسانی تأمین کند. این شبکه گسترده اجتماعی می‌تواند به‌عنوان یک منبع حمایتی و تعاملات متنوع در زندگی فردی استفاده شود که از ایجاد اعتیاد در روابط عاطفی و هم وابستگی تا حد بسیاری جلوگیری می‌کند.
۶. مشاوره و حمایت
زمانی که فرد با اعتیاد در روابط عاطفی و هم وابستگی مواجه شده است، یکی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با این مشکل مشاوره با متخصصان و روان‌شناسان حرفه‌ای است. مشاوره به فرد کمک می‌کند تا باتوجه‌به شرایط خود، استراتژی‌های مناسبی را برای پیشگیری و مقابله با مشکلات ایجاد کند و روابط عاطفی بهتر و سالم‌تری داشته باشد.
جمع‌بندی
هم وابستگی و اعتیاد عاطفی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی روابط نزدیک و صمیمی هستند. اعتیاد در روابط عاطفی به معنای وابستگی شدید و بیمارگونه یک طرف به‌طرف دیگر است. هم وابستگی و اعتیاد عاطفی اگرچه نشانه علاقه عمیق و صمیمیت هستند؛ اما افراط در آن‌ها می‌تواند منجر به ازدست‌دادن هویت فردی و آسیب‌پذیری شود. رابطه اعتیاد و هم وابستگی باید با توجه و دقت هرچه بیشتر مدیریت شود تا ضمن حفظ صمیمیت، استقلال و سلامت روان افراد نیز تضمین گردد. برای جلوگیری و مقابله با اعتیاد در روابط عاطفی راهکارهای بسیاری وجود دارد که در این مقاله از تسهیلگران برخی از آن‌ها را بررسی کردیم.
