قبل از آغاز بحث درباره مهارت ارتباط موثر باید بینیم ارتباط مؤثر چیست. منظور از ارتباط مؤثر فرایند تبادل افکار، نظرات، اطلاعات و دانش است که هدف از برقراری ارتباط به صورتی مفید برآورده می‌شود. در انواع ارتباط موثر، فرد فرستنده پیام تلاش می‌کند دیدگاه یا دانش خود را به نحوی به گیرنده انتقال دهد که گیرنده آن را همان‌طور که موردنظر فرستنده است درک کند.
از جمله فواید برقراری ارتباط موثر این است که موجب کاهش تعارض و اختلاف فرد با اطرافیان شده و می‌توان اعتماد اطرافیان را جلب کرد. در این مقاله از گروه تسهیلگران مهارت ارتباط موثر و اهمیت برقراری آن را بررسی می‌کنیم.
ارتباط و مهارت ارتباط موثر
فرایندی که در آن ازطریق گفتار، نوشتار یا زبان بدن اطلاعات، افکار و احساسات بین افراد مبادله می‌شود ارتباط نام دارد. منظور از ارتباط مؤثر این است که گیرنده بتواند اطلاعات منتقل شده از طرف فرستنده را به‌خوبی درک کند. مهارت ارتباط موثر موجب ایجاد درک مشترک، کسب اطلاعات و حتی تغییر رفتار می‌شود.
در حقیقت در انواع ارتباط موثر، بیشترین مسئولیت برقراری ارتباط سازنده بر عهده فرستنده پیام است. البته منظور این نیست که دراین‌بین گیرنده پیام نقش مهمی ندارد؛ بلکه موضوع این است که فرستنده پیام مسئولیت مهمی دارد و باید از توان خود برای اثربخشی ارتباط استفاده کند. در این صورت هر دو طرف از فواید برقراری ارتباط موثر سود خواهند برد.
اصول برقراری ارتباط مؤثر
مهم‌ترین مهارت ارتباط موثر این است که افراد از اصول برقراری ارتباط مؤثر آگاه باشند. در یک ارتباط مؤثر هدف فقط ارسال پیام نیست؛ بلکه باید هدف فرستنده از ارسال پیام نیز برآورده شود. برای رسیدن به این هدف باید فرد از اصول برقراری ارتباط مؤثر آگاه باشد. این اصول عبارت‌اند از:
- وضوح: پیامی که برای مخاطب/گیرنده ارسال می‌شود باید کاملاً قابل‌درک و ساده باشد. این پیام باید در چارچوب‌های مشخص و باقاعده ارائه شود.
- دقیق و مختصر: یک پیام کوتاه، مختصر و دقیق گیرنده را دچار سردرگمی نمی‌کند.
- قابل‌اعتماد: اعتماد گیرنده پیام به فرستنده، نقش زیادی در برقراری ارتباط مؤثر دارد. از طرف دیگر فرستنده پیام نیز باید از هدف خود از ارسال پیام مطمئن باشد.
- توجه به گیرنده: از دیگر اصول مهارت ارتباط موثر توجه به دانش، نگرش، زبان، موقعیت و تحصیلات گیرنده پیام است. پیام باید متناسب با این شرایط گیرنده باشد.
- پیام کامل: اطلاعاتی که از طرف فرستنده ارسال می‌شوند باید کامل باشند. ارسال اطلاعات ناقص می‌تواند منجر به سوءبرداشت و تصمیم‌گیری‌های اشتباه شود.
- رعایت ادب: فرستنده پیام باید با حسن‌نیت برخورد کرده و در ارسال پیام خود ادب و احترام را رعایت کند.
در انواع ارتباط موثر، رعایت اصول برقراری ارتباط نقش زیادی در برآورده‌شدن منظور هر دو طرف دارد. با رعایت اصول مهارت ارتباط موثر، می‌توان از فوائد آن بهره‌مند شد.
مهارت‌های لازم برای برقراری انواع ارتباط مؤثر
انتقال پیام به بهترین صورت یک مهارت و هنر است که مانند هر مهارت دیگر نیازمند تمرین و تجربه است. برای داشتن مهارت ارتباطی مؤثر، فرد باید بر این حوزه‌ها تمرکز کند:
- شنونده خوب: اولین مهارت ارتباط موثر این است که یک شنونده خوب باشیم. شنونده خوب کسی است که بادقت تمام صحبت‌های فرد مقابل را گوش داده و آن‌ها را درک و به‌خوبی تفسیر کند. یک شنونده خوب‌بودن نه‌تنها به برقراری ارتباط مؤثر کمک می‌کند؛ بلکه در رشد فردی در زندگی نیز مؤثر است.
- مشاهده: از دیگر مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط مؤثر، مهارت‌های مشاهده‌ای است. این مهارت ارتباطی موجب کسب اطلاعات بیشتر و درنتیجه برقراری ارتباطی مفید با بازدهی بالا خواهد شد.
- اعتمادبه‌نفس: داشتن اعتمادبه‌نفس حقیقی در انواع ارتباطات فردی و بین‌فردی نقشی تعیین‌کننده دارد. فردی که اعتمادبه‌نفس بالایی دارد می‌تواند منظور خود را بادقت و وضوح کامل به گیرنده منتقل کرده و ارتباطی مؤثر خواهند داشت.
- برقراری ارتباط غیرکلامی: علاوه بر ارتباط کلامی، تقویت توانایی برقراری ارتباط غیرکلامی می‌تواند مهارت ارتباط موثر را در فرد تقویت کند. ارتباطات غیرکلامی مانند حالات چهره، زبان بدن، تماس چشمی و ژست‌ها در برقراری ارتباط مؤثر نقشی تعیین‌کننده دارند.
دیگر مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط مؤثر عبارت‌اند از:
- آگاهی
- احترام
- خودکارآمدی
- کنترل احساسات
- تکنیک تفکر خلاق
- تقویت هوش هیجانی
- هوشمندانه صحبت‌کردن
- ارائه بازخورد و دریافت بازخورد
- انتخاب وسیله مناسب برای انتقال پیام
انواع مهارت ارتباط موثر
منظور از ارتباط مؤثر و کسب مهارت ارتباط موثر تنها ارتباط کلامی نیست؛ بلکه انواع ارتباط موثر وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
۱. ارتباط کلامی
در انواع ارتباط موثر، شاید بتوان ارتباط کلامی را مؤثرترین ارتباط انسانی نامید. در این نوع ارتباط، افراد به روش‌های مختلف کلامی مانند مصاحبه، گفتگوی تلفنی و صحبت حضوری نظر خود را برای گیرنده کلام ارسال می‌کنند. با تقویت ارتباط کلامی می‌توان به هدف خود از برقراری ارتباط دست‌یافت.
۲. ارتباط نوشتاری مهارت ارتباط موثر
نوع دیگر از انواع ارتباطات مؤثر، ارتباط نوشتاری است. فرد با کسب مهارت ارتباط موثر نوشتاری می‌تواند از طریق متن و نوشته، معنا و منظور خود را به گیرنده پیام انتقال دهد؛ به‌عنوان‌مثال خواندن آثار بزرگان و نویسندگان می‌تواند تأثیری عمیق بر فرد بگذارد. دلیل این امر مهارت بالای نویسنده در برقراری ارتباط نوشتاری است.
۳. ارتباط تصویری
مهارت ارتباط موثر تنها به ارتباط کلامی یا نوشتاری محدود نمی‌شود؛ بلکه توانایی برقراری ارتباط تصویری هم نقش زیادی در بهره‌مندی از فواید برقراری ارتباط موثر دارد. جداول، تصاویر و نمودارها همگی بخشی از ارتباط تصویری هستند.
۴. ارتباط غیرکلامی
زبان بدن، حالت صدا و لحن اداکردن کلمات همگی بخش‌های ارتباط غیرکلامی هستند. درواقع ارتباط غیرکلامی در اغلب اوقات همراه با ارتباط کلامی است و یک ارتباط کلامی بدون زبان بدن و لحن و حالت صدا هیچ اثربخشی نخواهد داشت. به‌عبارت‌دیگر در مهارت ارتباط موثر، ارتباط کلامی و غیرکلامی نقشی برابر یعنی ۵۰-۵۰ دارند.
فواید برقراری ارتباط موثر
فردی که بتواند مهارت ارتباط موثر را در خود تقویت کند می‌تواند از فواید آن بهره ببرد. چنین فردی منظور، اطلاعات و هدف خود را به صورتی شفاف و کامل به گیرنده منتقل می‌کند. فواید برقراری ارتباط موثر عبارت‌اند از:
- افزایش اعتماد و احترام اطرافیان به فرد
- پذیرش ایده‌ها، نظرات و تجربیات فرستنده پیام
- تقویت رابطه مفید و مؤثر فرد با اطرافیان
- کاهش اختلاف‌ها و تعارض‌های بین فرستنده پیام و گیرنده یا گیرندگان
فردی که دارای مهارت ارتباط موثر باشد با خود و درونش رابطه‌ای آگاهانه دارد. چنین فردی به راحتی خود و دیگران را آن‌طور که هستند پذیرفته و به نیازها، ارزش‌ها و خواسته‌های خود آگاهی کامل دارد.
عواقب عدم کسب مهارت‌های ارتباطی موثر
در انواع ارتباط موثر، فرد باید از تمام مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط آگاه بوده و آن‌ها را در خود تقویت کند. فردی که در تقویت مهارت ارتباط موثر تلاش نکند و عملکرد ضعیفی از خود نشان دهد دچار مشکل خواهد شد. پیامدهای ناشی از ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر عبارت‌اند از:
- آسیب‌پذیری
- بروز استرس و اضطراب
- کاهش حس اعتمادبه‌نفس
- احساس تنهایی و سرخوردگی
- طرد شدن از جانب اطرافیان
- بروز حس ضعف و درماندگی
- ناتوانی در مواجهه با مشکلات
- برآورده نشده نیازهای جسمی و روانی
- بروز ناهنجاری‌های رفتاری، پرخاش و تعارض با اطرافیان
به همین دلیل یادگیری مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط مؤثر و راهکارهای مدیریت استرس در زندگی نقش زیادی در توانایی برقراری ارتباط کارآمد دارد.
جمع‌بندی
توانایی برقراری ارتباط مؤثر یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه انسانی است. مهارت ارتباط موثر یک موضوع ذاتی نیست که برخی از آن بهره‌مند بوده و برخی دیگر بی‌بهره باشند. همان‌طور که از نام آن مشخص است یعنی «مهارت»، انسان‌ها باید بتوانند با فراگیری تکنیک‌های برقراری ارتباط کلامی، غیرکلامی و نوشتاری این مهارت را در خود تقویت و تثبیت کنند. در برقراری انواع ارتباط موثر، فرد باید بر ذهن خود کاملاً مسلط باشد، یک شنونده خوب باشد و صحبت‌های گوینده را به خوبی درک کند.
همچنین لازم است در ارتباط غیرکلامی ازجمله زبان بدن و لحن به‌خوبی استفاده کند. شمرده، دقیق، کوتاه و واضح صحبت کردن و مثبت‌گرا بودن از دیگر مهارت‌هایی است که موجب می‌شود فرد از فواید برقراری ارتباط موثر بهره ببرد. وب‌سایت تسهیلگران مرجعی تخصصی است که با ارائه راه‌حل‌های مفید و سازنده، تلاش می‌کند گامی مثبت و ارزشمند در جهت کاهش ضعف‌ها و تقویت ارزش‌های والای انسانی بردارد. برای دریافت مشاوره یا اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحه تماس با ما مراجعه کنید.
