اعتیاد یکی از مهم‌ترین چالشهای دنیای امروز است که سلامت جسم و روان افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد. گاهی افراد بهبودیافته، در معرض خطر بازگشت و عود علائم اعتیاد هستند. وابستگی به مواد مخدر یکی از چالشهای عمده در سراسر دنیا است. پیشگیری از بازگشت به اعتیاد عامل مهمی به‌حساب می‌آید. علل بازگشت به اعتیاد زیاد و مختلف است. بهترین روش جلوگیری از برگشت به اعتیاد، اهمیت‌دادن به‌سلامتی خود و در موقعیت وسوسه‌انگیز قرارنگرفتن است.
بسیاری از افراد بعد از ترک اعتیاد، علائم بازگشت به اعتیاد را پیدا می‌کنند که ممکن است این میل شدید به بازگشت تا چندین ماه ادامه داشته باشد. اگر نگران هستید که بعد از ترک اعتیاد دچار لغزش شوید و به دنبال راه‌های پیشگیری از لغزش هستید در این مقاله از مجموعه تسهیلگران این راه‌ها را بررسی می کنیم.
علائم بازگشت به اعتیاد
افرادی که بعد از ترک اعتیاد میل به بازگشت را پیدا می‌کنند، معمولاً این علائمشان در هفته اول ترک مصرف مواد مخدر آشکار می‌شود. پیشگیری از بازگشت به اعتیاد برای بسیاری از افراد سخت و دشوار است.
افرادی که اعتیاد به هر چیزی مانند الکل یا مواد مخدر دارند، با قطع مصرف مواد، درجات مختلفی از علائم بازگشت را تجربه می‌کنند. علائم بازگشت باتوجه‌به نوع ماده مصرفی، مقدار مصرف، دفعات مصرف، مدت‌زمان مصرف و سایر عوامل، متفاوت است؛ اما به‌طورکلی بازگشت به اعتیاد سه مرحله دارد که عبارت‌اند از:
- روانی
- حسی
- جسمی
اولین علائم بازگشت به اعتیاد مربوط به حالات و هیجانات فرد است که به شکل عصبانیت و پرخاشگری و تندخویی خود را نشان می‌دهند. این موضوع حتی می‌تواند منجر به اختلالاتی در تغذیه و خواب فرد معتاد شود و نشان دهد که فرد در روند عود روانی است. به هنگام عود روانی، فرد در یک مبارزه درونی با خود قرار می‌گیرد. در این مبارزه بخشی از فرد می‌خواهد هوشیاری کامل داشته باشد و بخش دیگری از او می‌خواهد با مرور خیال‌پردازی در مورد مصرف مواد مخدر، لذت ببرد.
عود روانی مرحله جدی و خطرناکی برای بازگشت است و گاهی جای خود را به عود جسمانی می‌دهد. عود جسمانی زمانی است که فرد مواد را مصرف می‌کند و هوشیاری او از بین می‌رود. فقط یکبار مصرف باعث می‌شود، میل شدید به مصرف دوباره در فرد شروع و احتمال بازگشت به مصرف مواد زیاد شود و پیشگیری از بازگشت به اعتیاد بسیار کم می‌شود. یکبار مصرف دوباره و وسوسه‌شدن بعد از ترک، علل بازگشت به اعتیاد محسوب می‌شود.
راه های پیشگیری از لغزش
برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد بعد از ترک اعتیاد راه‌های زیادی وجود دارد که مهم‌ترین نکته عمل‌کردن به آن‌ها است. تنها دانستن این نکات، کمکی به شما نمی‌کند؛ بلکه اجرایی‌کردن آن‌ها در زندگی است که به شما در رسیدن به زندگی پاک و سالم کمک می‌کند. برخی از این راهکارها عبارت‌اند از:
۱. در اولویت قرار دادن سلامتی خود
در وهله اول باید بدانید که شما مهم‌ترین فرد در زندگی خودتان هستید و باید برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد، به‌سلامتی خود بیشتر از هر چیز دیگری اهمیت دهید. در غیر این صورت ممکن است دوباره در دام اعتیاد گرفتار شوید. یکی از مهم‌ترین اصولی که به پیشگیری از لغزش کمک می‌کند توجه و مراقبت از خود است. باید تلاش کنید تا یاد بگیرید به طور هم‌زمان از جسم و روح خود مراقبت کنید. گرسنگی، عصبانیت، تنهایی، افسردگی و خستگی برای سلامتی شما مضر است. تمام این‌ها عواملی هستند که می‌توانند باعث وسوسه شما شوند و مجدداً به سمت مصرف مواد گرایش پیدا کنید.
۲. مقابله با وسوسه‌شدن به استفاده از مواد مخدر
ممکن است افکاری پس از بهبودی یا به‌اصطلاح پاکی، به سراغ فرد بیاید و او را به یاد دوران خوش مصرف مواد مخدر بیندازد. در این حالت فرد با افکار وسوسه‌انگیز بعد از ترک اعتیاد دوباره مواد مصرف می‌کند. باید سعی کنید به این افکار توجه نکنید؛ زیرا وسوسه‌شدن یکی از علل بازگشت به اعتیاد است.
برای این که بتوانید با این افکار بهتر مقابله کنید از انجمن‌های ترک اعتیاد کمک بگیرید. در این گروه و انجمن‌ها حضور پیدا کنید و سعی کنید بتوانید افکار خود را با کسی که او هم تجربه ترک اعتیاد دارد مطرح کنید. این افراد چون تجربه اعتیاد به مصرف مواد را داشته‌اند، می‌توانند به آرام‌کردن افکار شما کمک کنند. یک فرد معتاد در تمام طول عمر خود در مقابل اعتیاد فردی بسیار آسیب‌پذیر است و نیاز دارد که اول خودش و سپس اطرافیان او، به طور مداوم بهبودی‌اش را پیگیری کنند.
شرکت در انجمن‌های ترک اعتیاد می‌تواند به حفظ این بهبودی کمک زیادی کند. راهکار دیگر برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد این است که زمانی که مورد هجوم این افکار قرار گرفتید سعی کنید ذهن خود را با مسائل و موضوعات دیگر درگیر کنید، مشغول انجام کاری مفید و مفرح شوید و به‌نوعی خودتان را سرگرم کنید.
۳. قرار نگرفتن در شرایط وسوسه انگیز
قرارنگرفتن در شرایط وسوسه مواد مخدر راهکار دیگری برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد است که باید به کار بگیرید. قطعاً قرارگرفتن در شرایط یا مکان‌هایی که قبلاً آنجا مواد مصرف می‌کردید و یا رفت‌وآمد در مکان‌هایی که افراد معتاد هستند باعث وسوسه‌شدن شما به مصرف مواد مخدر می‌شوند. سعی کنید از رفتن به مکان‌ها یا قرارگرفتن در شرایط وسوسه‌انگیز که فکر می‌کنید ممکن است دوباره دچار وسوسه شوید را از قبل شناسایی و از رفتن به آنجا خودداری کنید.
مثلاً در مهمانی‌هایی که می‌دانید در آنجا الکل یا دیگر مواد مخدر مصرف می‌شود، به‌هیچ‌وجه شرکت نکنید و به بهبودی خود پایبند بمانید. تمام شرایط، مکان‌ها، افراد و محرک‌ها را به طور کامل شناسایی کنید تا دوباره در دام اعتیاد گرفتار نشوید. حتی می‌توانید برای این کار از یک مشاور کمک بگیرید. مشاور با طرح سؤال و توضیحات خود می‌تواند به شما کمک کند تا تمام موارد وسوسه‌کننده را به طور کامل بشناسید، و از آن‌ها دوری کنید.
۴. برنامه پیشگیری از لغزش اعتیاد
اگر هر فردی از قبل برنامه‌ای مشخص را برای مواقعی که دچار وسوسه می‌شود را در نظر بگیرد، می‌تواند با انجام این کارها افکارش را تحت کنترل خود قرار دهد و از لغزش جلوگیری کند. هر کاری که فرد با آن راحت‌تر است و می‌تواند با انجام آن وسوسه خود را کنترل کند، مفید است؛ برای مثال تماس‌گرفتن یا دیدن یک دوست و صحبت‌کردن با او، مراجعه به کمپ ترک اعتیاد که در آن اعتیاد خود را ترک کرده‌اید، صحبت با مشاور و… .
با تغییر در سبک زندگی و انجام فعالیت‌های مفیدی مانند ورزش روزانه، داشتن تغذیه سالم و خواب کافی به‌طورکلی می‌توانید اقدامی مثبت جهت سلامتی و پیشگیری از بازگشت به اعتیاد داشته باشید. تاثیر ورزش بر ترک اعتیاد به‌قدری است که حتی اگر حرکات شما ملایم و کم باشد؛ اما به‌صورت مرتب انجام شود میل به استفاده از مواد مخدر را کم می‌کند.
۵. شکرگزاری از نعمت‌ها
رهایی از دام اعتیاد، یکی از نعمت‌هایی است که شما با تحمل سختی‌های زیاد به آن دست میابید. توجه به این نعمت و تمام موهبت‌هایی که پس از ترک اعتیاد به دست آورده‌اید و شکرگزاری بابت آن‌ها می‌تواند یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد باشد. تمام مشاوران در انجمن‌های ترک اعتیاد توصیه می‌کنند حتماً علاوه بر ورزش، تمرین شکرگزاری را جزء برنامه‌های روزانه خود قرار دهید.
۶. پیشگیری از بازگشت به اعتیاد؛ تمرکز روی کارهایی که امروز باید انجام دهید
سعی کنید تمام تمرکز و توجه خود را روی برنامه‌ها و اقداماتی که باید امروز برای حفظ پاکی و بهبودی خود انجام دهید، بگذارید. توجه به افکاری که شما را در گذشته یا آینده غرق می‌کند و به شما استرس آینده و افسوس گذشته را می‌دهند کنار بگذارید؛ چرا که این افکار فقط شما را از لحظه حال و اقداماتی که باید امروز انجام دهید، غافل می‌کند. غرق‌شدن در دوران بد گذشته زندگی، یکی دیگر از علل بازگشت به اعتیاد است و ممکن است دوباره شما را به سمت مصرف مواد سوق دهد.
موارد دیگری که به پیشگیری از بازگشت به اعتیاد کمک می‌کنند عبارت‌اند از:
- توجه به نشانه‌های هشداردهنده و اصلاح آن‌ها
- شرکت در جلسات انجمن‌های ترک اعتیاد، جهت بهبودی به‌صورت مستمر
- جدی‌گرفتن آموزش‌ها و تعهد به به‌کارگیری اصول بهبودی که در جلسات انجمن ترک اعتیاد یاد می‌گیرید
- تماس و صحبت با راهنمای خود در کمپ ترک اعتیاد
- قطع ارتباط همیشگی با افراد مصرف‌کننده و فروشنده مواد مخدر
- پرهیز جدی از رفت‌وآمد در مکان‌های مصرف انواع مواد مخدر
- پرهیز از خستگی دادن به خود و گرسنگی کشیدن
- شرکت در جمع خانوادگی و دوستانه و پرهیز از تنهایی
- داشتن طرح و برنامه برای زندگی سالم و هدفمند
- داشتن اهداف و پیگیری آن‌ها تا زمان نتیجه‌گیری
- شناخت و به‌کارگیری عوامل پیشگیری از بازگشت به اعتیاد
- یادگیری مهارت‌های کنترل خشم و انجام مدیتیشن
راه‌های پیشگیری از بازگشت به اعتیاد
همان‌طور که تاکنون گفته شد علل بازگشت به اعتیاد بسیار زیاد است؛ اما بهترین روش جلوگیری از برگشت به اعتیاد، شناخت عوامل محرک و به‌کارگیری آن‌ها جهت پیشگیری از بازگشت به اعتیاد است. در متن زیر به چند راهکار برای پیشگیری از بازگشت توضیح داده شده است که عبارت‌اند از:
۱. شرکت در جشن و مهمانی ها با بکارگیری عوامل پیشگیری از بازگشت به اعتیاد
هنگامی که در مهمانی‌هایی شرکت می‌کنید که چیزهای وسوسه‌انگیزی مانند الکل را سرو می‌کنند، ممکن است دوباره دچار وسوسه برای مصرف آن‌ها شوید. شاید برای چند بار بتوانید به دعوت در این مهمانی‌ها پاسخ منفی بدهید؛ اما بالاخره با اصرار دوستان ممکن است دوباره وسوسه شوید و در این جمع‌ها حضور پیدا کنید. اگر به طور ناخواسته چیزی به شما پیشنهاد شود که ممکن است باعث عود مجدد اعتیادتان شود، همسر، فرزند یا دوست شما در این نوع مجالس می‌توانند از شما مراقبت کنند و هوای شما را داشته باشند. این افراد می‌توانند به شما در مقاومت برای جلوگیری از مصرف مواد و الکل کمک کنند.
۲. وجود مشکلات در روابط و تلاش برای رفع آن‌ها
مشکلاتی ممکن است در ازدواج، دوستی، مشارکت کاری یا رابطه خانوادگی شما به وجود آید. اگر در دوران استفاده از مواد مخدر باشید و این مشکلات را تجربه کنید ممکن است تا حد زیادی اعتیاد شما عود کند. اکنون که درگیر اعتیاد هستید؛ اگر پشتوانه و حمایتگر خوبی داشته باشید، ممکن است با صحبت‌کردن با او و درمیان‌گذاشتن مشکلاتتان، این مشکلات با ارائه راهکارهای آن شخص حل شوند؛ بنابراین هنگام اعمال شیوه‌های جدید برای مقابله با درگیری‌های غیرقابل‌اجتناب خانوادگی، از حمایت مناسب برخوردار خواهید شد. همین کار ساده صحبت با یک فرد مطمئن، موجب پیشگیری از بازگشت به اعتیاد می‌شود.
۳. خستگی و ملالت
خستگی بسیار خطرناک است. کسالت و خستگی ممکن است به ذهن شما اجازه دهد تا در مواقعی که الکل یا هر ماده مخدر دیگری مصرف می‌شود، شما کاملاً بی‌اراده و بی‌اختیار به سمت مواد مخدر و الکل روی‌آورید. مراقب خطر خستگی باشید و با یک مشاور حرفه‌ای و یا یک دوست مورداعتماد صحبت کنید تا به شما در برنامه‌ریزی برای مقابله با کسالت و رسیدن به سبک زندگی سالم کمک کند؛ بنابراین مهم است که از قبل فکر کنید و برنامه‌ای تنظیم کنید که موجب پیشگیری از بازگشت به اعتیاد شود.
جمع‌بندی
هرچند که علل بازگشت به اعتیاد زیاد است؛ اما به‌کارگیری مواردی که برایتان شرح دادیم موجب پیشگیری از بازگشت به اعتیاد می‌شوند. بااین‌وجود اگر به هر دلیلی دچار لغزش شدید، بهترین روش جلوگیری از برگشت از اعتیاد صحبت با مشاور و حضور در انجمن‌های ترک اعتیاد است. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد. شما می‌توانید با مراجعه به سایت تسهیلگران در قسمت دریافت مشاوره، سؤالات خود را از مشاوران مجموعه بپرسید و مشکلاتتان را با آن‌ها در میان بگذارید تا بهترین راهکار را به شما ارائه دهند.
