کمال گرایی در زندگی فردی و اجتماعی از جمله موضوعاتی است که اثرات مثبت و منفی مختلفی بر زندگی دارد. منظور از کمال گرایی، ویژگی شخصیتی است که فرد برای رسیدن به یک هدف یا نتیجه، استانداردهای بالایی داشته و انتظاراتی بسیار سخت‌گیرانه و ایده‌های مخصوص به خود ارائه می‌دهد. از نشانه های کمال گرایی این است که افراد تمام امور خود را با برنامه‌ریزی دقیق انجام داده و در این زمینه بسیار کوشا هستند.
در بسیاری از مواقع، افراد کمال‌گرا به دلیل دست‌نیافتن به اهداف خود و نتایج مورد انتظارشان دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند. این موضوع می‌تواند روی زندگی آنان در هر سطحی تأثیر منفی بگذارد. به همین دلیل درمان کمال گرایی اهمیت زیادی دارد. در این مقاله از وب‌سایت تسهیلگران ویژگی‌ها و تاثیرات کمال گرایی در زندگی فردی را بررسی می‌کنیم.
تعریف جامع کمال گرایی در زندگی فردی
افراد کمال‌گرا بسیار پرتلاش بوده و اهداف بزرگی در سر دارند. این افراد برای دستیابی به هدف‌های خود بسیار تلاش می‌کنند و از آن‌ها انگیزه می‌گیرند. کمال گرایی در زندگی فردی موجب می‌شود تا افراد کمال‌گرا بهترین نسخه خود باشند و به نتایج و اهدافی دست می‌یابند که شاید از دید سایرین غیرممکن باشد. از نشانه های کمال گرایی در افراد، توجه به جزئیات، شکیبایی در ادامه‌دادن مسیر و بی‌توجهی به موانع پیش‌رو است. البته باید توجه داشت که اگر این ویژگی‌ها از حد تعادل خارج شوند بر زندگی فرد اثرات نامطلوبی می‌گذارند.
درنتیجه فرد کمال‌گرا ممکن است در برهه‌ای از زندگی خود دچار سرخوردگی، ضعف و شکست شود. به همین دلیل کمال‌گرایی همان قدر که اثرات مثبتی بر زندگی فرد دارد می‌تواند او را از چرخه عادی زندگی خارج کند. درنتیجه فرد از یک زندگی طبیعی با لذت‌های معمول و طبیعی بی‌نصیب خواهد شد؛ زیرا کمال‌گراها حساسیت‌های وسواس‌گونه‌ای دارند و می‌خواهند همه چیز از ابتدا کامل و بی‌نقص باشد.
مزایای کمال گرایی
این موضوع که کمال گرایی در زندگی فردی رفتاری درست است یا نادرست به تأثیر کلی این ویژگی بر فرد و زندگی او بستگی دارد. کمال‌گرایی در حد تعادل می‌تواند مزایای زیادی برای فرد به ارمغان آورد. از نشانه های کمال گرایی مثبت می‌توان انگیزه‌بخشی و دستیابی به اهداف عالی را نام برد. این افراد معنا و مفهوم ارزش های شخصی را برای خود مشخص می‌کنند.
افراد با آرمان‌گرایی مثبت، میل به رشد و پیشرفت دارند و نه‌تنها خود انگیزه می‌گیرند؛ بلکه مشوق و الگویی برای دیگران نیز هستند. مزایای کمال‌گرایی عبارت‌اند از:
- کسب نتایج مطلوب
- سازماندهی عالی امور
- توجه دقیق به جزئیات
- تعیین استانداردهای بالا
- داشتن مهارت‌های تحلیلی قوی
- پذیرش و رویارویی با چالش‌ها
- بازدهی بالا در زندگی فردی و شغلی
- مهارت در یافتن نقاط ضعف امور و اشتباهات
معایب کمال گرایی
همان‌طور که کمال گرایی در زندگی فردی می‌تواند نتایج مثبتی برای فرد داشته باشد افراط در این کار می‌تواند ضررهای جبران‌ناپذیری به بار آورد. از نشانه های کمال گرایی منفی این است که این گروه از افراد بیشتر نگران اشتباه‌کردن هستند. افراد با تمایلات کمال‌گرایی منفی، برای بی‌عیب‌ونقص‌بودن فشار زیادی را تحمل می‌کنند و حتی این فشار را بر اطرافیان خود نیز تحمیل می‌کنند.
درنتیجه با قرارگیری استانداردها و انتظارات بالا در کنار نگرانی و اضطراب ناشی از بی‌نقص‌بودن، فرد دچار اضطراب، نگرانی و عدم‌اطمینان می‌شود. به همین دلیل لازم است برای درمان کمال‌گرایی منفی اقدام کرد. مهم‌ترین معایب کمال‌گرایی عبارت‌اند از:
- ناسازگاری
- کوته‌فکری
- کاهش بازدهی
- ضعف در سلامتی
- عملکرد کند و آهسته
- تضعیف روابط اجتماعی
- دورشدن از اهداف اصلی
- عدم سازگاری با تغییرات
- ترس از شکست‌خوردن
- چرخه طولانی برای رسیدن به اهداف
انواع کمال گرایی در زندگی فردی
کمال گرایی در زندگی فردی می‌تواند به اشکال و عناوین مختلف بروز کند. این موضوع که فرد بخواهد همه چیز کامل و بی‌عیب‌ونقص باشد چیز بدی نیست؛ اما باید دقت داشت که انسان‌ها هیچ‌کدام کامل نیستند. انسان‌ها در زندگی خود در جنبه‌ها و ابعاد مختلف خانوادگی، رفتاری، تحصیلات، شغل و بسیاری از موارد دیگر دچار خطا می‌شوند.
اینکه انتظار داشته باشیم همیشه تمام کارها به بهترین صورت پیش رود کاملاً نادرست است. انسان از طریق تجربه و آزمون و خطا می‌تواند در زندگی خود به موفقیت‌های مرحله‌به‌مرحله دست یابد. پس این انتظار که همه چیز باید کامل باشد بسیار اشتباه است. در این مبحث سه نوع کمال‌گرایی وجود دارد که عبارت‌اند از:
۱. کمال گرایی خود محور
در کمال‌گرایی خودمحور، فرد در زندگی خود ایده‌آل‌ها و استانداردهای بالایی را در تعیین می‌کند. این استانداردها زندگی فردی و حرفه‌ای شخص را در برمی‌گیرد. این افراد اهداف خود را با توانایی بالا دنبال کرده و آن را به روش‌هایی سالم و مثبت نشان می‌دهند. کمال گرایی در زندگی فردی از نوع خودمحور در افرادی مشاهده می‌شود که عملکردی موفق داشته و باانگیزه بالا برای رسیدن به اهدافشان، تلاش می‌کنند. از نشانه های کمال گرایی خودمحور کاردانی، جسارت و بروز انگیزه‌ها و احساسات درونی به شیوه‌ای مثبت است.
۲. کمال گرایی در زندگی فردی؛ کمال گرایی دیگر محور
نوع دیگری از کمال گرایی در زندگی فردی، کمال‌گرایی دیگر محور است. در این نوع کمال‌گرایی فرد کمال‌گرا از دیگران انتظارات بالایی دارد. از نشانه های کمال گرایی دیگر محور این است که چنین فردی با تعیین استانداردها و انتظارات بالا، دیگران را مورد انتقاد و قضاوت قرار می‌دهد. این نوع کمال‌گرایی می‌تواند اثرات نامطلوب و حتی مخربی روی فرد و دیگران بگذارد. فرد دچار کمال‌گرایی دیگر محور با کاربرد تفکر انتقادی در زندگی اجتماعی آشنا نیست.
فردی که دچار کمال‌گرایی دیگر محور شده در روابط شغلی و اجتماعی خود دچار مشکل می‌شود. چنین فردی در برقراری روابط صمیمانه با دیگران با مشکلات زیادی روبرو می‌شود. خشم، عصبانیت، انتقاد بیجا و قضاوت‌های نادرست از نشانه‌های بارز کمال‌گرایی دیگر محور است. به دلیل فشارها و مشکلات ناشی از این نوع کمال‌گرایی، درمان کمال گرایی دیگر محور بسیار مهم است.
۳. کمال گرایی القاشده از سوی دیگران
نوع سوم کمال‌گرایی، کمال‌گرایی یا آرمان‌گرایی است که از طرف خانواده یا جامعه بر فرد تحمیل شده است. انتظارات و استانداردهای تعیین‌شده‌ای که از طرف جوامع کوچک مانند خانواده یا جامعه بزرگ‌تر بر فرد تحمیل می‌شود می‌تواند منجر به کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس در زندگی شود. این نوع کمال گرایی در زندگی فردی می‌تواند موجب جامعه‌گریزی و اضطراب اجتماعی در فرد شود. به همین دلیل درمان کمال‌گرایی القاشده از طرف جامعه اهمیت زیادی دارد.
تفاوت اهداف در کمال‌گرایی مثبت و منفی
همان‌طور که گفته شد کمال گرایی در زندگی فردی می‌تواند به دو صورت مثبت یا منفی ظاهر شود. در کمال‌گرایی مثبت و منفی، روند رسیدن به اهداف کاملاً با یکدیگر متفاوت است. در ادامه دو نوع کمال‌گرایی را از نظر دستیابی به اهداف بررسی می‌کنیم.
۱. کمال گرایی در زندگی فردی؛ کمال گرایی مثبت
افراد با کمال‌گرایی مثبت، برای دستیابی به اهداف خود برنامه‌ریزی کرده و تلاش می‌کنند. این افراد در مقابله با چالش‌ها و تغییرات پیش‌بینی نشده حساس نیستند و به‌صورت منطقی با آنان برخورد می‌کنند. از نشانه های کمال گرایی مثبت این است که فرد هنگام روبه‌روشدن با موانع و مشکلات جدید می‌توانند استانداردهای خود را تغییر دهند و انتظارات واقع‌بینانه دارند. سازگاری با تغییرات و تلاش در جهت رفع موانع به‌صورت منطقی و تقویت تکنیک تفکر خلاق از ویژگی‌های کمال‌گرایی مثبت است.
۲. کمال گرایی منفی
کمال گرایی در زندگی فردی از نوع منفی موجب می‌شود تا فرد قدرت لازم برای مواجه‌شدن با مشکلات را نداشته باشد. چنین افرادی هنگام روبروشدن با موانع و چالش‌های مختلف، قدرت تفکر منطقی و عاقلانه نداشته و دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند. از علائم کمال گرایی منفی، ناتوانی در پذیرش اشتباهات بوده و در برابر تغییر استانداردهایی که برای خود تعیین کرده‌اند مقاومت می‌کنند. به دلیل نتایج نامطلوبی که کمال‌گرایی منفی بر فرد می‌گذارد باید به‌طورجدی برای درمان کمال‌گرایی منفی اقدام کرد.
نشانه های کمال گرایی و درمان آن
کمال گرایی در زندگی فردی اگر از نوع مثبت باشد نه‌تنها ضرر ندارد؛ بلکه می‌تواند برای زندگی فردی و حتی اجتماعی نیز سازنده باشد؛ اما کمال‌گرایی منفی بر خلاف نوع مثبت آن فرد را دچار مشکلات زیادی می‌کند.
به همین دلیل با مشاهده نشانه های کمال گرایی مخرب، باید برای درمان آن تمهیداتی اندیشید. مهم‌ترین روش‌هایی که می‌توان با به‌کارگیری آن‌ها بر کمال‌گرایی منفی غلبه کرد عبارت‌اند از:
- پرهیز از خود انتقادی زیاد
- عدم مقایسه خود با دیگران
- عدم کنترل بیش از اندازه مسائل
- فکرنکردن بیش از حد و عدم اختلال نشخوار فکری
- عدم تعیین ضوابط و روتین‌های سخت‌گیرانه در زندگی
کمک‌گرفتن از یک مشاور برای درمان کمال گرایی
اگر فردی که دچار کمال‌گرایی افراطی و منفی در زندگی خود شده است با روش‌های قبلی نتواند بر این مشکل غلبه کند بهترین راه مراجعه به مشاور است. روش‌های روان‌شناختی و مشاوره نقش زیادی در درمان کمال گرایی در زندگی فردی دارند. در این روش، درمانگر تلاش می‌کند مشکل را ریشه‌یابی کند و از تمرکز بر استانداردهای فرد یا توصیه برای پایین آوردن استانداردها پرهیز می‌کند.
جمع‌بندی
کمال گرایی در زندگی فردی می‌تواند به دو صورت مثبت و منفی بروز کند. افرادی که دچار کمال‌گرایی هستند استانداردهای بالایی برای خود تعیین می‌کنند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش زیادی از خود نشان می‌دهند. البته افرادی که کمال‌گرایی منفی دارند غالباً نگران اشتباه‌کردن هستند و بی‌نقص بودن برای آن‌ها بسیار مهم است. این افراد در رویارویی با چالش‌ها و موانع، دچار اضطراب می‌شوند و از رسیدن به اهداف خود بازمی‌مانند. در نقطه مقابل کمال‌گرایی منفی، کمال‌گرایی مثبت قرار دارد. از نشانه های کمال گرایی مثبت این است که این افراد استانداردها و اهدافی بالا با قوانین منطقی و روشن برای خود در نظر می‌گیرند.
این دسته از کمال‌گراها برای رسیدن به اهداف خود سخت تلاش می‌کنند؛ ولی در هنگام روبه‌روشدن با مشکلات می‌توانند معیارهای خود را تغییر دهند و روش منطقی دیگری را در پیش بگیرند. به دلیل مشکلات ناشی از کمال‌گرایی منفی، باید برای درمان آن اقدام کرد. از جمله راه‌های درمان کمال گرایی در زندگی فردی از نوع منفی می‌توان به عدم نشخوار ذهنی، پرهیز از تعیین قوانین و روتین‌های سخت و مراجعه به روان‌شناس اشاره کرد. وب‌سایت تسهیلگران مرجعی تخصصی است که با ارائه راه‌حل‌های مفید و سازنده، تلاش می‌کند گامی مثبت و ارزشمند در جهت کاهش ضعف‌ها و تقویت ارزش‌های والای انسانی بردارد. برای دریافت مشاوره یا اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحه تماس با ما مراجعه کنید.
